Programy te powstały na bazie założenia, że nie istnieje całkowicie pewne zabezpieczenie systemu przed infekcją wirusową. Program szperacz przeszukuje wszystkie ewentualne miejsca lokalizacji kodu wirusa w przypadku zarażenia systemu. W praktyce istnieje bardzo wiele algorytmów takiego przeszukiwania. Szczególną uwagę zwraca się w nich na pliki wykonywalne i newralgiczne obszary dyskowe.

Istnieje wiele programów pozwalających automatycznie utworzyć kopie np. Master Boot Sectora czy Boot Sectora (np. SHRDOG czy BOOTSAVE), które przechowywane ułatwią naprawienie skutków działania wirusów właśnie w tych miejscach. W przypadku nic posiadania takiego programu zawsze jeszcze można takie kopic utworzyć "ręcznie" dowolnym edytorem dyskowym.
Z wirusami komputerowymi na pewno się zetkniesz bądź więc do tego przygotowany.

Szperacze (antywirusy) opierają się na poszukiwaniu w ciele badanych programów lub dysków ciągów bajtów charakterystycznych. Można by to porównać do prostego szukania wyrazu w słowniku. Po znalezieniu pierwszej litery (dla programu pierwszego znaku z charakterystycznych bajtów) sprawdzana jest druga i następne, aż do zgodności znalezionego wyrazu z poszukiwanym wzorcem. Jeżeli jakiegoś znaku nie ma oznacza to, że poszukiwany wyraz w słowniku nie występuje.

Dzięki temu, że bajty charakterystyczne są często publikowane dla każdego nowego wirusa, istnieje ciągla możliwość unowocześniania szperaczy, czy to przez ich twórców czy przez użytkowników zapisujących po prostu nowe informacje do bazy znanych szperaczowi wirusów.